ความระงับแห่งหนี้

โดยปกติแล้วหนี้ย่อมต้องระงับลงด้วยการชำระหนี้ให้ถูกต้อง ซึ่งเป็นผลแห่งหนี้ เพราะเมื่อมีหนี้เกิดขึ้น เจ้าหนี้ก็มีสิทธิเรียกให้ลูกหนี้ปฏิบัติการชำระหนี้ให้ต้องตรงตามวัตถุแห่งหนี้ ส่วนลูกหนี้ก็มีหน้าที่ที่จะต้องปฏิบัติการชำระหนี้ให้ตรงตามวัตถุแห่งหนี้เช่นเดียวกัน

การชำระหนี้จะให้สำเร็จผลเป็นอย่างใดลูกหนี้จะต้องปฏิบัติการชำระหนี้ให้เป็นอย่างนั้นโดยตรง และลูกหนี้จะต้องชำระหนี้ให้ต้องตรงตามความประสงค์อันแท้จริงแห่งมูลหนี้ ส่วนวิธการชำระหนี้นั้นขึ้นอยู่กับลักษณะของหนี้แต่ละชนิด หนี้ที่เกิดจากนิติกรรมหรือสัญญา การชำระหนี้ย่อมเกิดขึ้นอยู่กับเจตนาของคู่กรณีที่่ตกลงกันไว้ หนี้อื่นๆ ที่เกิดขึ้นตามที่กฎหมายบัญญัติก็ย่อมต้องชำระหนี้ตามที่กฎหมายบัญญัติไว้ เช่น หนี้ที่เกิดจากการจัดการงานนอกสั่ง ลาภมิควรได้ หรือละเมิด ก็ย่อมเป็นไปตามบทบัญญัติในลักษณะต่างๆ ดังกล่าว สำหรับหนี้ตามสัญญาซึ่งคู่สัญญาอาจตกลงกันเป็นอย่างไรก็ได้นั้น กรณีที่ไม่ได้ตกลงกันไว้เป็นอย่างอื่น ปรมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ได้บัญญัติเกี่ยวกับผู้ชำระหนี้ ผู้รับชำระหนี้ วิธีการชำระหนี้ สถานที่ชำระหนี้และเรื่องอื่นๆ ตลอดจนวิธีการวางทรัพย์ไว้ตั้งแต่ มาตรา ๓๑๔ ถึงมาตรา ๓๓๙ (๑)

การชำระหนี้

ผู้ชำระหนี้ : โดยหลักแล้วลูกหนี้ต้องเป็นผู้ชำระเอง หรือตั้งตัวแทนหรือบุคคลอื่นที่ลูกหนี้ให้ใช้หนี้แทนก็ได้ ในกรณีที่ลูกหนี้ไม่ได้ชำระนี้เองหรือมิได้มอบหมายให้ใครมาชำระแทน บุคคลภายนอกก็อาจชำระหนี้ให้ลูกหนี้ซึ่งมีผลให้นี้นั้นระงับลงก็ได้ ทั้งนี้ตาม ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา ๓๑๔ บัญญัติว่า "อันการชำระหนี้นั้น ท่านว่าบุคคลภายนอกจะเป็นผู้ชำระก็ได้ เว้นแต่สภาพแห่งหนี้จะไม่เปิดช่องให้บุคคลภายนอกชำระ หรือจะขัดกับเจตนาอันคู่กรณีได้แสดงไว้

บุคคลผู้ไม่มีส่วนได้เสียด้วยในการชำระหนี้นั้น จะเข้าชำระหนี้โดยขืนใจลูกหนี้หาได้ไม่"

การชำระหนี้ของบุคคลภายนอกที่จะชำระแทนลูกหนี้โดยลูกหนี้ได้มอบหมายก็ต่อเมื่อสภาพแห่งหนี้เปิดช่องให้ชำระได้และไม่ขัดกับเจตนาของคู่กรณี เช่น จ้างเล่นละคร คนอื่นจะมาเล่นละคนแทนไม่ได้

ถ้าบุคคลภายนอกไม่มีส่วนได้เสียในการชำระหนี้ก็จะชำระหนี้โดยลูกหนี้คัดค้านไม่ได้ เพราะลูกหนี้อาจจะต้องรับภาระหนี้หนักขึ้น เช่น ผู้ค้ำประกันเป็นบุคคลภายนอกที่มีส่วนได้เสียมีสิทธิชำระหนี้ได้โดยไม่ต้องได้รับความยินยอมจากลูกหนี้

ผู้รับชำระหนี้ : ได้แก่เจ้าหนี้หรือบุคคลที่มีอำนาจรับชำระหนี้แทน ถ้าชำระหนี้ให้แก่ผู้ที่ไม่มีอำนาจรับชำระหนี้ แต่ถ้าเจ้าหนี้ให้สัตยาบันก็ถือว่าการชำระหหนี้นั้นสมบูรณ์หนี้ระงับ (ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา ๓๑๕

ผลของการที่ลูกหนี้ชำระผิดตัว

๑. ลูกหนี้ต้องชำระหนี้แก่เจ้าหนี้ที่ถูกต้องเพราะยังคงถือว่าไม่มีการชำระหนี้ เว้นแต่เจ้าหนี้จะให้สัตยาบัน (ป.พ.พ. มาตรา ๓๑๕)

๒. ถ้าผู้ชำระหนี้เป็นผู้ครองตามปรากฎแห่งสิทธิในมูลหนี้ ตาม ป.พ.พ. มาตรา ๓๑๖ "ถ้าการชำระหนี้นั้นได้ทำให้แก่ผู้ครองตามปรากฏแห่งสิทธิในมูลหนี้ ท่านว่าการชำระหนี้นั้นจะสมบูรณ์ก็แต่เมื่อบุคคลผู้ชำระหนี้ได้กระทำการโดยสุจริต " คำว่า ผู้ครองตามปรากฎแห่งสิทธิในมูลหนี้ หมายถึง ผู้ที่มีข้อเท็จจริงหรือพฤติการณ์อย่างใด ๆ ที่ทำให้เห็นว่าเขาเป็นเจ้าหนี้ เช่น เจ้าหนี้เงินกู้ตาย ลูกหนี้เห็นว่าหนี้ถึงกำหนดชำระแล้ว จึงนำไปชำระแก่ภริผู้ตาย โดยเข้าว่าเป็นภริยาโดยชอบด้วยกฎหมายโดยได้สอบถามแล้ว ถ้าลูกหนี้ทำการโดยสุจติต ก็ถือว่าการชำระหนี้สมบูรณ์ หนี้ระหว่างลูกหนี้กับทายาทผู้ตายเป็นอันระงับ เป็นเรื่องที่ทายาทผู้ตายจะไปเรียกร้องเอาจากภริยาของผู้ตายเองฐานลาภมิควรได้

๓. ถ้าการชำระหนี้ผิดตัวนั้นเป็นเหตุให้เจ้าหนี้ได้ลาภงอก ก็ถือว่าหนี้นั้นระงับเท่าผลประโยชน์ที่เจ้าหนี้ได้รับ ตาม ป.พ.พ. มาตรา ๓๑๗ บัญญัติว่า "นอกจากกรณีที่กล่าวไว้ในมาตราก่อน การชำระหนี้แก่บุคคลผู้ไม่มีสิทธิจะได้รับนั้น ท่านว่าย่อมสมบูรณ์เพียงเท่าที่ตัวเจ้าหนี้ได้ลาภงอกขึ้นแต่การนั้น " เช่น ก.ชำระหนี้ ๑,๐๐๐ บาท ให้ข. ผิดตัว ที่ถูกต้องแล้วต้องชำระให้ ค. ข.นำเงินไปใช้เสีย ๙๐๐บาท ที่เหลือ ข.นำมามอบให้ ค. หนี้จึงระงับงอยเท่าเงินที่ ค. ได้รับคือ ๑๐๐บาท

๔. การชำระหนี้ให้แก่ผุ้ที่ถือใบเสร็จที่ออกโดยเจ้าหนี้ กฎหมายให้ถือว่าเป็นผู้มีสิทธิจะได้รับชำระหนี้เสมอ ตาม ป.พ.พ.มาตรา ๓๑๘ บัญญัติว่า "บุคคลผู้ถือใบเสร็จเป็นสำคัญ ท่านนับว่าเป็นผู้มีสิทธิจะได้รับชำระหนี้ แต่ความที่กล่าวนี้ท่านมิให้ใช้ ถ้าบุคคลผู้ชำระหนี้รู้ว่าสิทธิเช่นนั้นหามีไม่ หรือไม่รู้เท่าถึงสิทธินั้นเพราะความประมาทเลินเล่อของตน " การชำระหนี้แก่ผู้นำใบเสร็จของเจ้าหนี้มาแสดงถ้าทำไปโดยสุจริต แม้ผู้ถือใบเสร็จจะไม่มีสิทธิได้รับชำระหนี้ก็ตาม แต่กฎหมายก็ถือว่าเป็นผู้มีสิทธิจะได้รับชำระหนี้เท่ากับการชำระหนี้สมบูรณ์หนี้ระงับ

______________

(๑) โสภณ รัตนากร, คำอธิบายประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยหนี้ บทเบ็ดเสร็จทั่วไป, (กรุงเทพมหานคร : สำนักอบรมศึกษากฎหมายแห่งเนติบัณฑิตสภา, ๒๕๓๓), หน้า ๓๙๒- ๓๙๓